I.  Tìm hiểu chung

1. Tác giả

- Nguyễn Đình Thi (1924- 2003), quê ở Hà Nội

- Tham gia  Hội văn hóa Cứu quốc do Đảng cộng sản Việt Nam thành lập năm 1943. Sau này ông đảm nhiệm nhiều chức vụ quan trọng ở mặt trận văn hóa nghệ thuật nước nhà: Tổng thư kí Hội văn hóa cứu quốc, đại biểu Quốc hội khóa đầu tiên, Tổng thư kí Hội nhà văn Việt Nam, chủ tịch Ủy ban toàn quốc Liên hiệp các hội văn học nghệ thuật.

- Hoạt động văn nghệ đa dạng: làm thơ, viết văn, sáng tác kịch, soạn nhạc, viết lí luận phê bình văn học.

-  Năm 1996, ông được trao tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật.

2.  Tiểu luận Tiếng nói của văn nghệ

- Thuộc chuyên ngành Lí luận văn học, được viết năm 1948 - thời kì đầu thời kí kháng chiến chống Pháp

- Xuất xứ: in trong tập Mấy vấn đề văn học (xuất bản năm 1956)

II. Đọc – hiểu văn bản

1. Bố cục và hệ thống luận điểm

• Bố cục: 2 phần

- Phần 1: Từ đầu đến “một cách sống của tâm hồn”: Nội dung tiếng nói của văn nghệ

- Phần 2: phần còn lại: Sức mạnh, vai trò của văn nghệ trong đời sống văn nghệ

• Hệ thống luận điểm

- Tác phẩm nghệ thuật nào cũng xây dựng bằng những vật liệu mượn ở thực tại. Nhưng nghệ sĩ không những ghi lại cái đã có rồi mà còn muốn nói một điều gì mới mẻ.

- Những nghệ sĩ lớn đem tới được cho cả thời đại họ một cách sống của tâm hồn. Lời gửi của văn nghệ là sự sống          

- Nghệ thuật là tư tưởng nhưng được thể hiện không phải bằng những tri thức trìu tượng mà được thể hiện thông qua những điều mới mẻ, cảm hóa chúng ta rung động.

- Tác phẩm vừa là kết tinh của tâm hồn người sáng tác, vừa là sợi dây truyền cho mọi người sự sống mà nghệ sĩ mang trong lòng.                          

=> Hệ thống luận điểm rõ ràng. Ở mỗi luận điểm luôn có những lí lẽ, cách lập luận chặt chẽ, hợp lí, giàu sức thuyết phục                       

2. Nội dung phản ánh, thể hiện của văn nghệ

- Văn nghệ phản ánh những thực tại của đời sống diễn ra xung quanh bằng những sáng tạo mới mẻ, hấp dẫn và lôi cuốn. Cao hơn thế nữa là từ những vật liệu ngoài đời sống, những điều mắt thấy tai nghe để đưa ra một lời nhắn nhủ, một ý nghĩa sống, muốn đem một phần sức mình góp vào đời sống chung quanh.             

+ Đặc điểm của những thông tin chuyển tải của văn nghệ chính là tư tưởng, tuy nhiên, đó không chỉ là những bài học luân lí, triết lí, lời khuyên xử thế, một sự thực tâm lí xã hội được phô bày một cách trực tiếp mà văn nghệ được ẩn náu dưới một dạng thức tài tình khác làm con người ta suy ngẫm, rồi dần thẩm thấu sáng tỏ, rung động. Để làm sao, “cho đến một câu thơ kia, người đọc nghe thì thầm mãi trong lòng, mắt không rời trang giấy”, lật đi lật lại mãi trang giấy, đọc đi đọc lại.          

3. Lí do con người cần tiếng nói của văn nghệ   

- Con người cẩn đến tiếng nói của văn nghệ để khai thác và nhìn nhận ra những điều mà bình thường ,nếu như không thật để tâm thì ta chẳng bao giờ chạm với được đến cảm nhận. Văn nghệ là nghệ thuật , mà nghệ thuật bao giờ cũng có những cách riêng để cảm hóa, hấp dẫn con người ta vào một cái trò gì đó một cách không khô khan, miễn cưỡng.

 + Giả sử nhìn thấy bức tranh bông hoa hướng dương đang nở rạng hướng về phía mặt trời và và bên cạnh cũng là bông hoa hướng dương đó nhưng héo quắt rủ xuống, không có chút ánh nắng rọi chiếu thì ta có thể cảm nhận được về sức mạnh của niềm tin, của lòng lạc quan yêu đời hơnlà chỉ giáo ra một điều: anh phải lạc quan, anh phải yêu đời một cách khô khan.

- Nghệ thuật giải phóng được cho con người khỏi những biên giới của chính mình, nghệ thuật xây dựng con người và làm cho con người tự xây dựng được bản thân.

+ Hiểu và cảm nhận được  nghệ thuật sẽ giúp cho con người ta thăng hoa, phiêu với những vui buồn, yêu ghét của nghệ thuật. Lúc dó dường như con người bình thường mà chúng ta biết trong đời thường dường như đã biến mất, thay vào đó là một con người hoàn toàn khác, mang trong mình máu của nghệ thuật.   

+ Cũng từ nghệ thuật mà con người ta biết rung động, biết sai đúng, biết ý thức được giá trị đích thực của con người ta trong cuộc sống để mà tự vạch kế hoach, tổ chức bản thân sao cho sống thật ý nghĩa.

- Trường hợp con người bị biệt lập, khốn cùng, bị ngăn cách với đời sống bên ngoài thì văn nghệ là sợi dây liên kết giữa người đó với bên ngoài, làm cho tâm hồn họ phong phú và đa cảm hơn: “Câu ca dao tự bao giờ truyền lại đã gieo vào bóng tối những cuộc đời cực nhọc ấy một ánh sáng, lay động những tình cảm, ý nghĩ khác thường” và “văn nghệ đã làm cho tâm hồn họ thực sự được sống”.

=> Như vậy, văn nghệ giúp làm cho đời sống tâm hồn của chúng ta được đầy đủ hơn, phong phú hơn trên phương diện tinh thần. Văn nghệ góp phần làm cho đời sống ngày càng đẹp đẽ, ý nghĩa và đáng yêu hơn.

4. Con đường văn nghệ tác động đến người đọc

- Tình cảm chính là con đường tác động của văn nghệ đến độc giả. Nó khơi gợi và đánh thức cảm xúc, lòng trắc ẩn của con người. Một tác phẩm nếu như không có được lòng bác ái, sự công bằng, thuận đạo lí thì đương nhiên nó không thể trở thành một tác phẩm có ý nghĩa và khó có thể lay động, cảm hóa được bạn đọc.

- Tình cảm cũng chính là sợi dây gắn kết đồng điệu giữa hai tâm hồn tác giả- bạn đọc thông qua nhân vật, cốt truyện...để mà hiểu nhau, có những rung động và sự đồng cảm buồn, vui, ghét, thương. Qua đó, độc giả hiểu hơn về cá tính, con người của những người nghệ sĩ.

5. Một số đặc sắc nghệ thuật nghị luận của Nguyễn Đình Thi trong bài tiểu luận Tiếng nói của văn nghệ

- Bố cục và hệ thống luận điểm rõ ràng với hệ thống lí lẽ, lập luận chặt chẽ, hợp lí, dẫn chứng hợp lí 

- Sự diễn đạt tự nhiên, độc đáo, giàu hình ảnh, giàu sự liên hệ móc nối, làm sáng rõ được nhận định đưa ra

- Giọng văn nhiệt huyết, chân thành, sắc sảo, say mê, bộc lộ cảm xúc mạnh mẽ của người viết

III. Tổng kết chung

- Văn nghệ nối sợi dây đồng cảm kì diệu giữa nghệ sĩ với bạn đọc thông qua những rung động mãnh liệt, sâu sa của trái tim. Văn nghệ giúp cho con người được sống phong phú hơn và tự hoàn thiện nhân cách, tâm hồn mình. Nguyễn Đình Thi đã phân tích, khẳng định những điều ấy qua bài tiểu luận Tiếng nói của văn nghệ với cách viết vừa chặt chẽ, vừa giàu hình ảnh và cảm xúc.