I. Sự sụp đổ của nhà Lê sơ. Nhà Mạc thành lập

* Nhà Mạc thành lập

- Đầu thế kỉ XVI nhà Lê sơ lâm vào khủng hoảng suy yếu.

- Biểu hiện:

+ Các thế lực phong kiến nổi dậy tranh chấp quyền lực - Mạnh nhất là thế lực Mạc Đăng Dung.

+ Phong trào đấu tranh của nhân dân bùng nổ ở nhiều nơi.

- 1527 Mạc Đăng Dung phế truất vua Lê lập triều Mạc.

* Chính sách của nhà Mạc

- Nhà Mạc xây dựng chính quyền theo mô hình cũ của nhà Lê.

- Tổ chức thi cử đều đặn.

- Xây dựng quân đội mạnh.

- Giải quyết vấn đề ruộng đất cho nông dân.

=> Những chính sách của nhà Mạc bước đầu đã ổn định lại đất nước.

- Triều Mạc phải chịu sức ép từ hai phía: phía Bắc cắt đất, thần phục  nhà Minh, phía Nam  cựu thần nhà Lê chống đối, nên nhân dân phản đối => Nhà Mạc bị cô lập.

II. Đất nước bị chia cắt

* Chiến tranh Nam Bắc triều

Cựu thần nhà Lê, đứng đầu là Nguyễn Kim đã quy tụ lực lượng chống Mạc "phù Lê diệt Mạc" => Thành lập chính quyền ở Thanh Hóa gọi là Nam triều, đối đầu với nhà Mạc ở Thăng Long - Bắc triều.

- 1545 - 1592 chiến tranh Nam Bắc triều bùng nổ => nhà Mạc bị lật đổ, đất nước thống nhất.

* Chiến tranh Trịnh - Nguyễn

- Năm 1545  Nguyễn Kim chết, Trịnh Kiểm lên nắm quyền.

- Nguyễn Hoàng lập cơ sở ở Thuận Hóa,  Quảng Nam  đối địch với họ Trịnh, chiến tranh quyết liệt giữa Trịnh và Nguyễn (1627-1672), không phân thắng bại, lấy sông Gianh làm giới tuyến phân chia đất nước:

+ Từ sông Gianh ra Bắc thuộc Họ Trịnh (Trịnh Tùng nắm quyền) là Đàng Ngoài (Bắc Hà), biến vua Lê thành bù nhìn.

+ Từ Sông Gianh vào Nam thuộc Họ Nguyễn là Đàng  Trong (Nam Hà)

- Đây là cuộc chiến tranh phi nghĩa, giành giựt quyền lợi và địa vị trong phe phái phong kiến, phân chia 2 miền đất nước.

- Sự chia cắt đất nước làm cản trở sự phát triển kinh tế.

III. Nhà nước phong kiến đàng ngoài (giảm tải)

- Cuối XVI Nam Triều chuyển về Thăng Long.

- Chính quyền trung ương gồm:

- Chính quyền địa phương: Chia thành các trấn, phủ, huyện, châu xã như cũ.

- Chế độ tuyển dụng quan lại như thời Lê.

- Luật pháp: Tiếp tục dùng quốc triều hình luật (có bổ sung).

- Quân đội gồm:

+ Quân thường trực (Tam phủ), tuyển chủ yếu ở Thanh Hóa.

+ Ngoại binh: Tuyển từ 4 trấn quanh kinh thành.

- Đối ngoại: Hòa hiếu với nhà Thanh ở Trung Quốc.

IV. Chính quyền Đàng trong (giảm tải)

- Thế kỉ XVII lãnh thổ Đàng trong được mở rộng từ Nam Quảng Bình đến Nam Bộ ngày nay.

- Địa phương: Chia làm 12 dinh, nơi đóng phủ Chúa (Phú Xuân) là dinh chính, do Chúa Nguyễn trực tiếp cai quản.

- Dưới dinh là: phủ, huyện, thuộc, ấp.

- Quân đội là quân thường trực, tuyển theo nghĩa vụ, trang bị vũ khí đầy đủ.

- Tuyển chọn quan lại bằng nhiều cách: Theo dòng dõi, đề cử, học hành.

- 1744 Chúa Nguyễn Phúc Khoát xưng vương, thành lập chính quyền trung ương. Song đến cuối XVIII vẫn chưa hoàn chỉnh.