Bài 7: Thủy quyển. Một số nhân tố ảnh hưởng tới chế độ nước sông
I. Thủy quyển
1. Khái niệm
Thủy quyển là lớp nước trên Trái Đất, bao gồm nước trong các biển, đại dương, nước trên lục địa và hơi nước trong khí quyển.
2. Tuần hoàn của nước trên Trái Đất
Vòng tuần hoàn nhỏ: Nước biển và đại dương bốc hơi( do tác dụng của gió, nhiệt độ..) và ngưng tụ trên cao tạo thành mây, gây mưa ngay trên mặt biển và đại dương.
Vòng tuần hoàn lớn: Nước bốc hơi ngoài mặt biển, đại dương và hình thành mây. Gió đưa mây vào đất liền và gây mưa tại đây. Một phần nước mưa tụ lại thành các dòng sông rồi chảy ra biển; một phần khác ngấm xuống đất thành nước ngầm, cuối cùng chảy ra sông suối rồi chảy ra biển.Nước biển tiếp tục bốc hơi tạo thành vòng khép kín
II. Một số nhân tố ảnh hưởng tới chế độ nước sông
1. Chế độ mưa, băng tuyết, nước ngầm
- Miền KH nóng hoặc nơi địa hình thấp của khu vực KH ôn đới, thủy chế sông phụ thuộc vào chế độ mưa.
VD: S.Hồng, mùa lũ (T6-10) trùng với mùa mưa, mùa cạn trùng với mùa khô, ít mưa.
- Miền ôn đới lạnh và những sông bắt nguồn từ núi cao, thủy chế còn phụ thuộc vào lượng tuyết băng tan.
VD: Sông Ôbi, Iênítxây, Lêna khi mùa xuân đến nhiệt độ tăng làm băng tuyết tan, mực nước sông dâng.
- Ở các vùng đất đá bị thấm nước nhiều, nước ngầm đóng vai trò đáng kể (đá vôi).
2. Địa thế, thực vật, hồ đầm
a. Địa thế: Nơi nào có độ dốc lớn, nước sông chảy mạnh, lũ lên nhanh; còn nơi nào bằng phẳng thì nước chảy chậm, lũ lên chậm và kéo dài.
b.Thực vật
- Lớp phủ thực vật phát triển mạnh có tác dụng điều hòa dòng chảy sông ngòi, giảm lũ lụt; lớp phủ thực vật bị phá hủy làm cho chế độ dòng chảy thất thường, tốc độ dòng chảy nhanh, dễ xảy ra lũ lụt.
- Trồng rừng phòng hộ đầu nguồn hạn chế lũ.
c. Hồ đầm nối với sông có tác dụng điều hòa chế độ nước sông:mùa nước lên nước sông chảy vào hồ đầm; mùa nước cạn: từ hồ đầm chảy ra.
III. Một số sông lớn trên Trái Đất
-Sông Nin: Bắt nguồn từ hồ Victoria, đổ ra ĐTH, chảy qua vùng XĐ, cận XĐ, cận nhiệt châu Phi; diện tích lưu vực 2.881.000 km2 dài 6.685 km - dài nhất thế giới, nguồn cung cấp nước chính (nước mưa, nước ngầm).
- Sông Amadôn: Bắt nguồn từ dãy Anđet đổ ra ĐTD, chảy qua XĐ châu Mĩ, lưu vực 7.170.000 km2 - có lưu vực lớn nhất TG; dài 6.437 km, nguồn cung cấp chính( nước mưa, nước ngầm).
- Sông Iênítxây: dãy Xaian đổ ra biển ca ra thuộc BBD chảy qua ôn đới lạnh châu Á, diện tích lưu vực 2.580.000 km, dài 4.102, nguồn cung cấp (băng tuyết tan, mưa). Sông có lũ vào mùa xuân ở vùng thượng lưu.
