I. Đồng đẳng, đồng phân, danh pháp

1. Dãy đồng đẳng ankin

      Ankin là những hiđrocacbon mạch hở có 1 liên kết ba trong phân tử.

      Ankin đơn giản nhất là C₂H₂ (HC$\equiv$CH), có tên thông thường là axetilen. 

      Dãy đồng đẳng của axetilen có công thức chung là C_nH_2n-2  (n $\ge$2, với một liên kết ba).

Ví dụ : HC$\equiv$CH,  CH₃–C$\equiv$CH,...

2. Đồng phân

* Ankin từ  C₄ trở đi có đồng phân vị trí liên kết bội, từ C₅ trở  có thêm đồng phân mạch cacbon ( tương tự anken).

*  Thí dụ:

C4H₆: CH≡C–CH₂–CH₃ và CH₃ – C ≡ C – CH₃

C₅H₈: CH≡C–CH₂–CH₂ –CH₃, 

          CH₃–C≡ C–CH₂ – CH₃,

HC≡C-CH-CH₃

            |

         CH₃

3. Danh pháp

a) Tên thông thường

Tên gốc ankyl (nếu nhiều gốc khác nhau thì đọc theo thứ tự A, B, C)  liên kết với nguyên tử C của liên kết ba + axetilen.

Thí dụ:

CH≡C–CH₂–CH₃ etylaxetilen

CH₃–C≡C– CH₃  đimetylaxetilen

CH₃–C≡ C–CH₂ – CH₃    Etylmetylaxetilen

 b) Tên thay thế ( Tên IUPAC).

* Tiến hành tương tự như đối với anken, nhưng dùng đuôi " in" để chỉ liên kết ba.

* Các ankin có liên kết ba ở đầu mạch ( dạng R - C≡CH) gọi chung là các ank -1-in.

Thí dụ:

CH≡C–CH₂–CH₃  but -1-in

CH₃–C≡C– CH₃    but-2 -in

CH₃–C≡ C–CH₂ – CH₃  pent-2-in

HC≡C-CH-CH₃              3-metylbut -1-in

            |

         CH₃

II. Tính chất vật lí

III. Tính chất hoá học

1. Phản ứng cộng:

a) Cộng H₂ với xúc tác Ni, t⁰:

CH$\equiv$CH + H₂  $\stackrel{Ni, t°}{\to }$CH₂=CH₂

CH₂=CH₂+ H_{2 $\stackrel{Ni, t°}{\to }$}CH₃-CH₃

- Với xúc tác Pd/PbCO₃ hoặc Pd/ BaSO₄ phản ứng dừng lại tạo anken.

CH$\equiv$CH+H_{2 $\stackrel{Pd/PbC{O}_3}{\to }$} CH₂=CH₂

- Ứng dụng: phản ứng dùng để đ/c anken từ ankin.

 b) Cộng brom, clo:

CH$\equiv$CH + Br₂ → CHBr = CHBr

                               1,2 - đibrometen

CHBr=CHBr+ Br₂→CHBr₂-CHBr₂

                                 1,1,2,2-tetrabrometan

c) Cộng HX: ( X là OH, Cl, Br, CH₃COO…)

+ Cộng liên tiếp theo hai giai đoạn:

CH$\equiv$CH + HCl → CH₂=CHCl (Vinylclorua)

CH₂=CHCl+ HCl →CH₃-CHCl₂  (1,1- đicloetan)

Nếu (xt) thích hợp phản ứng dừng lại ở sản phẩm chứa nối đôi (dẫn xuất monoclo của anken).

CH$\equiv$CH + HCl $\stackrel{HgC{l}_2, 150°C}{\to }$ CH₂=CHCl (   Vinylclorua)

Quan trọng là: Phản ứng cộng H₂O theo tỉ lệ: 1 : 1

CH≡CH +H₂O $\underset{80°C}{\overset{HgS{O}_4, H_{2}S{O}_4}{\to }}$ [CH₂=CH-OH] →  CH₃-CH=O

                               Không bền          anđehit axetic

d) Phản ứng đime và trime hoá: ( Thuộc dạng cộng HX)

+ Phản ứng đime hoá:

   CH≡ CH +CH≡ CH $\stackrel{xt, t°}{\to }$ CH ≡C-CH-CH₂

+ Phản ứng trime hoá:

     3CH≡ CH $\stackrel{xt, t°}{\to }$ Benzen

2. Phản ứng thế bằng ion kim loại:

      Nguyên tử H đính vào cacbon mang liên kết ba linh động hơn rất nhiều so với H đính với cacbon mang liên kết đôi và liên kết đơn, do đó nó có thể bị thay thế bằng nguyên tử kim loại.

      Ví dụ : Khi cho axetilen sục vào dung dịch AgNO₃ trong amoniac thì xuất hiện kết tủa màu vàng nhạt sau chuyển sang màu xám : 

CH≡ CH+2AgNO₃+2NH₃  → Ag–C≡ C–Ag↓  + 2NH₄NO₃

                                                Bạc axetilua

                                           ( Ag₂C₂ màu vàng)

Phản ứng tổng quát: 

R–C$\equiv$C–H  +  AgNO₃  + NH₃  $\to$ R–C$\equiv$C–Ag   +    NH₄NO₃  

b) Nhận xét:

+ Phản ứng thế của ank-1-in với dung dịch AgNO₃/NH₃ giúp phân biệt ank-1-in với các ankin khác

3. Phản ứng oxi hoá:

a) Phản ứng oxi hoá hoàn toàn:

C_nH_{2n -2} + $\frac{(3n-1)}{2}$O₂→  nCO₂ + (n-1)H₂O

n_ankin = $n_{C{O}_2}-n_{H_{2}O}$

Thí dụ

C₂H₂ + 5/2O₂  → 2CO₂ + H₂O

b) Phản ứng oxi hoá không hoàn toàn:

 Các ankin dễ làm mất màu dung dịch brom và thuốc tím như các anken.

IV. Điều chế và ứng dụng:

1. Điều chế:

a. Trong PTN:

CaC₂ + 2H₂O→  C₂H₂ + Ca(OH)₂

Đất đèn ( Canxi cacbua).

b.Trong CN: Từ metan.

2CH₄    $\stackrel{1500°C}{\to }$  C₂H₂ + 3H₂

 2. Ứng dụng:

+ Làm nhiên liệu: hàn cắt, đèn xì…

+ Làm nguyên liệu sản xuất hoá hữu cơ: sản xuất PVC, tơ sợi tổng hợp, axit hữu cơ, este…