I. Vai trò và đặc điểm ngành giao thông vận tải

1. Vai trò

- Giúp cho quá trình sản xuất xã hội diễn ra liên tục, bình thường.

- Đảm bảo nhu cầu đi lại của nhân dân.

- Nhân tố quan trọng ảnh hưởng tới phân bố sản xuất và dân cư.

- Thúc đẩy hoạt động kinh tế - văn hóa ở các vùng núi xa xôi.

- Củng cố tính thống nhất của nền kinh tế, tăng cường sức mạnh quốc phòng.

- Thực hiện mối giao lưu kinh tế - xã hội giữa các vùng, các nước trên thế giới.

2. Đặc điểm

- Sản phẩm: là sự chuyên chở người và hàng hóa.

- Các tiêu chí đánh giá:

+ Khối lượng vận chuyển (số hành khách, số tấn hàng hóa).

+ Khối lượng luân chuyển (người.km; tấn.km)

+ Cự li vận chuyển trung bình (km).

- Công thức tính:

Khối lượng luân chuyển = Khối lượng vận chuyển × Cự li vận chuyển.  

II. Các nhân tố ảnh hưởng tới sự phát triển và phân bố ngành giao thông vận tải

1. Điều kiện tự nhiên

* Có ảnh hưởng rất khác nhau tới phân bố và hoạt động của GTVT.

- Vị trí địa lí: quy định sự có mặt, vai trò của một số loại hình giao thông vận tải.

Ví dụ:

+ Vùng hoang mạc: Lạc đà, trực thăng.

+ Vùng băng giá xe trượt tuyết do chó và tuần lộc kéo.

+ Ở Nhật, Anh giao thông vận tải đường biển có vị trí quan trọng.

- Địa hình ảnh hưởng lớn đến công tác thiết kế và khai thác các công trình giao thông vận tải, chi phí xây dựng.

Ví dụ: Địa hình đồi núi phải đầu tư nhiều để xây dựng các công trình: Chống lở đất, làm đường vòng, đường hầm...

- Khí hậu, thời tiết ảnh hưởng sâu sắc tới hoạt động của phương tiện vận tải.

Ví dụ: + Các sân bay nhiều khi phải ngừng hoạt động do sương mù.

+ Sông ngòi: ảnh hưởng vận tải đường sông, chi phí cầu đường.

+ Khoáng sản: ảnh hưởng hướng vận tải, loại hình vận tải.

2. Các điều kiện kinh tế - xã hội

- Sự phát triển và phân bố các ngành kinh tế có ý nghĩa quyết định đối với sự phát triển, phân bố, hoạt động của giao thông vận tải.

+ Hoạt động của các ngành kinh tế là khách hàng của ngành giao thông vận tải.

Ví dụ: Kinh tế phát triển nhu cầu vận tải lớn thúc đẩy ngành phát triển.

+ Trang bị cơ sở vật chất kĩ thuật cho sự phát triển, phân bố, hoạt động ngành giao thông vận tải.

+ Quan hệ giữa nơi sản xuất và nơi tiêu thụ quy định hướng và cường độ các luồng vận chuyển.

- Phân bố dân cư (đặc biệt là sự phân bố các thành phố lớn và các chùm đô thị) ảnh hưởng sâu sắc tới vận tải hành khách (vận tải bằng ô tô).